ΣΚΑΚΙ, ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Η  εξίσωση που βλέπετε δίπλα είναι ο διασημότερος τύπος της Φυσικής του 20ου αιώνα, που μαζί με τον τύπο του Νεύτωνα F= m*γ (Δύναμη, μάζα, επιτάχυνση) του 17ου αιώνα - που περιγράφει τον δεύτερο νόμο της κίνησης του Νεύτωνα, έδωσαν την μεγαλύτερη δυνατή ώθηση στην εξέλιξη της Φυσικής αλλά και της ανθρώπινης σκέψης.

Η εξίσωση αυτή προέκυψε από την ειδική θεωρία της σχετικότητας, η οποία διατυπώθηκε από τον Albert Einstein το 1905 και είναι γνωστή σαν εξίσωση του Αϊνστάϊν. Καθορίζει την σχέση ανάμεσα σε μεγέθη τα οποία κατ' αρχάς φαίνονται τελείως διαφορετικά μεταξύ τους - την ενέργεια Ε, την μάζα m και την ταχύτητα του φωτός c.

Κατάφερε να συσχετίσει (με μέσον την ταχύτητα του φωτός) την ενέργεια, η αρχή της διατήρησης της οποίας ήταν ένα κορυφαίο επίτευγμα της  φυσικής του 19ου αιώνα, και τη μάζα, η αρχή διατήρησης της οποίας υπήρξε ένα κορυφαίο επίτευγμα του 18ου αιώνα. 

Εκφράζει έτσι την αρχή της ισοδυναμίας  της ενέργειας με την μάζα. Δηλώνει ότι η μάζα δεν είναι τίποτε άλλο από μια ειδική μορφή της ενέργειας. Η μάζα μπορεί να μετασχηματισθεί σε ενέργεια και το αντίστροφο η ενέργεια μπορεί να μετασχηματισθεί σε μάζα. Η εξίσωση αυτή είναι εξόχως περιεκτική και ταυτόχρονα εκτεταμένη: μόνο με 3 μεγέθη και 2 σύμβολα παριστάνει πληροφορίες που και κατά την σύγχρονή φυσική θεωρείται ότι είναι εφαρμόσιμη σε όλες τις μετατροπές ενέργειας που συμβαίνουν σε ολόκληρο το σύμπαν. Και το σημαντικότερο, φαίνεται ότι ισχύει από τα πρωταρχικά στάδια δημιουργίας του σύμπαντος, ήτοι από την "αρχή του χρόνου".

Η έννοια βέβαια της ενέργειας εκτός από την Φυσική όπου ορίζεται μεταξύ των άλλων ως η ικανότητα παραγωγής έργου, εμφανίζεται στα πιο διαφορετικά θέματα: 

Στην Ψυχολογία, για παράδειγμα,   όπου συσχετίζεται η έννοια της ενέργειας με την ικανότητα ποιοτικής παρουσίας και δράσης.

Στο Σκάκι η ενέργεια μιάς πλειάδας κομματιών, θα μπορούσε να ορισθεί σαν την αποτελεσματικότητα των συμμετεχόντων κομματιών. Ενώ όμως οι φυσικές ποσότητες είναι μετρήσιμες και μπορούν να παίρνουν αριθμητικές τιμές, η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των κομματιών στο σκάκι γίνεται με εμπειρική εκτίμηση και σε σχετική κλίμακα. Παρ΄'ολα αυτά όμως η μάζα (υλικό) στο σκάκι μπορεί να μετασχηματίζεται (όπως και στην Φυσική) σε ενέργεια! Ο γνωστός σκακιστής Tarrasch εντρύφησε σε αυτό το είδος του μετασχηματισμού και διαμόρφωσε την "θεωρία" ότι μια σωστά υπολογισμένη θυσία υλικού δημιουργεί αποτελεσματικότητα (πλεονέκτημα) χώρου και χρόνου, δηλαδή μετασχηματισμό του χαμένου υλικού σε αυξημένη ενέργεια των κομματιών.

Παρακάτω θα δούμε με δύο ουσιώδη παραδείγματα πως ακριβώς συμβαίνει ο μετασχηματισμός του υλικού σε σκακιστική ενέργεια:

Α)

Tal - Tringov (International Turnament, Amsterdam 1964)

Μετά την 12η κίνηση του Μαύρου



Στην παραπάνω θέση ο Tal έχει ήδη δώσει ένα πιόνι και συνεχίζει με μια ακόμη θυσία:

- Με την κίνησή του 13. Bδ6!! η λανθάνουσα ενέργεια της θέσης του φτάνει αυτή ενός τυφώνα!

Για να το πετύχει αυτό ο Tal αφήνει κρεμασμένα δύο κομμάτια! Αλλά, όπως συνήθιζε να λέει: "Δεν έχει σημασία πόσα κομμάτια έχεις κρεμασμένα, ο αντίπαλός σου μόνο ένα μπορεί να σου πάρει σε κάθε κίνηση!". Ο πρωταθλητής σκοπεύει να μετασχηματίσει το υλικό του σε πρωτοβουλία και σε καλύτερες προοπτικές για να μπορεί να θέσει τον αντίπαλο Βασιλιά σε κίνδυνο.

- Ο Μαύρος αποδέχεται αυτόν τον μετασχηματισμό και κόβει τον ίππο 13... Βxγ3

(Εάν αποφάσιζε να κόψει το άλλο προσφερόμενο κομμάτι -τον Αξιωματικό- με 13...εxζ4 θα είχε να αντιμετωπίσει κάτι σαν 14. Ιδ5! Ιδ7  15. Ιη5 γxδ5  16. εxδ5+ Αε5  17. Πxε5+ Ιxe5  18. Βxε5+ με πλεονέκτημα για το Λευκό).

( Εάν πάλι αποφάσιζε να παίξει 13...ζ6 αυτό βολεύει τον Tal  μετά από 14. Πxβ7 Αxβ7  15. Βε6+ Ιε7

16. Βζ7+ Ρδ8  17. Πδ1+ Ιδ7  18. Αε6 Αγ8  19. Βxη7).

( Ακόμη και η υποχώρηση του Αξιωματικού, άν και είναι η καλύτερη κίνηση 13...Αζ8, είναι δυσάρεστη για τον Μαύρο μετά από τις αλλαγές 14. Βxe5+ Bχe5  15. Ixe5).

- Μετά το 14. Πεδ1 Ιδ7 που ακολούθησε, ο Μαύρος είναι αδύνατον να αντισταθεί στην καταιγίδα και πολλοί σχολιαστές έχουν βάλει ερωτηματικό στην 14η κίνηση του Μαύρου καθώς αυτή οδηγεί σε μάτ. Όμως ένα μεγάλο ερωτηματικό υπάρχει εάν ο Μαύρος θα μπορούσε να παίξει τίποτε καλύτερο, καθώς η ακόλουθη συνέχεια είναι επίσης καταστροφική: 14... Αζ6  15. Ιxε5 Αε7  16. Αxζ7+ Ρζ8  17. Βγ7 Ιδ7  18. Αxη8 Πxη8  19. Ιxδ7+ Αxδ7  20. Πxδ7  Πε8  21. Αθ6+).

- Ακόμη ένας μετασχηματισμός "μάζας σε ενέργεια"! 15. Αxζ7+ και ο Μαύρος εγκατέλειψε διότι ακολουθούσε το π.χ. 17...Ρδ8  18. Ιζ7+ Ργ7  19. Βδ6#

Β)

Rosseto - Cardoso (Interzonal Tournament, Portoroz 1958)

Θέση μετά απο 39...Ιδ7

O Rossetto πιθανώς στη θέση αυτή να έψαχνε για μια δυνατή επιθετική κίνηση και πράγματι βρήκε μια από τις καλύτερες στα χρονικά της σκακιστικής ιστορίας. Ο Αξιωματικός και η Βασίλισσα είναι έτοιμοι για επίθεση όπως είναι και οι Πύργοι.

-Με την λαμπρή διπλή θυσία: Την 40. Αδ5!! εxδ5?! (μετά απο 40. ... Ιε5  41. Πxε5 δxε5 42. Αε4  προκύπτει μια περίπλοκη θέση με περίπου ίδιες ευκαιρίες και για τους δύο) και την 41. Βxη7+!! Ρxη7 ο Λευκός θα δημιουργήσει ένα δυνατό ενεργειακό πεδίο πλησίον του Μαύρου Βασιλιά, που σύντομα θα εκδηλώσει την ισχυρή του δύναμη.

- Μετά από 42. Ιζ5+! Ρη6  43. Πε6+ Ιζ6  44. Πxζ6+ Ρxη5  45. Πεε6 Πη2+  46. Ρxη2 Βδ8  46. Ιε7 

1-0   

Ακόμη και εάν ο Cardoso είχε παίξει 42... Ρη8  υπήρχε η ακόλουθη όμορφη συνέχεια για να νικηθεί: 43. Ιθ6+! Ρη7  44. Πε7+ Ρη6  45. Π1ε6+ 

 Μεταγραφή από το βιβλίο "The Joys of Chess" του Christian Hesse